In de Soerelse bossen op de Veluwe, bij Nunspeet en Vierhouten ligt een bijzondere plek: het Verscholen Dorp. Dit was in de Tweede Wereldoorlog een schuilplaats voor zo’n 80 tot 100 mensen. Het onderduikerskamp bestond uit negen hutten, waarvan er een paar half onder de grond waren gebouwd. Het geheime dorpje in het bos werd bewoond vanaf april 1943, totdat het eind oktober 1944 ontdekt werd door twee SS’ers. Je kunt het Verscholen Dorp bij Vierhouten bezoeken en drie nagebouwde hutten bezichtigen, om een indruk te krijgen van hoe het eruit zag.
Wij bezochten het Verscholen Dorp in de Voorjaarsvakantie, toen we een midweek in een huisje in Nunspeet zaten. Ik had er eerlijk gezegd nog nooit van gehoord, maar verschillende mensen noemden het toen ik vertelde dat we naar Nunspeet gingen. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt!
Het gedicht ‘Stil’ van Ida Vos
Bij het dorp staat een gedenksteen, een informatiebord over het kamp en een bord met het gedicht ‘Stil’ van Ida Vos. Door de weersinvloeden zijn de oorspronkelijke hutten er niet meer. Drie nagebouwde hutten geven een beetje een indruk van hoe het er moet zijn geweest. Het bos was destijds echter veel dichter begroeid, zonder de wandelpaden die er nu zijn bij de hutten.
Oprichting van het dorpje
Het Verscholen Dorp werd opgericht door advocaat Von Baumhauer uit Vierhouten en het echtpaar Bakker (“opa Bakker” en “tante Cor”) uit Nunspeet, omdat halverwege de Tweede Wereldoorlog het aantal onderduikers in Nunspeet sterk toenam. De bewoners kregen hulp van mensen in het verzet. De plek werd ook wel het “Geheime Dorp” of het “Pas Op-kamp” genoemd. Het kamp werd bewoond door onderduikers met uiteenlopende achtergronden: joodse families, jonge mannen die onder de Arbeitseinsatz uit wilden komen, verzetsmensen en geallieerden, waaronder een gestrande piloot. Ook schrijver Godfried Bomans heeft er in 1944 een tijdje ondergedoken gezeten.
Het leven in het onderduikerskamp
De hutten waren gecamoufleerd en lagen verscholen in het dichte dennenbos, verdeeld over vier bosvakken. De hutten hadden namen, zoals “Groot PO” (“Groot Pas Op”) en de Amhut (“Anti-Moffenhut”). De bewoners mochten overdag vrij rondlopen in hun eigen ‘vak’, zolang ze maar stil waren. Hierdoor hadden ze dus wat meer bewegingsvrijheid dan veel andere onderduikers. Ze vermaakten zich overdag met lezen, spelletjes en koken. Het kamp had een eigen pomp voor drinkwater, en er werd vaak eten gebracht door bewoners uit de omgeving. Voor medische hulp konden ze terecht bij twee artsen en een tandarts.
Een van de hutten van binnen
Het einde van het verborgen kamp
Op 29 oktober 1944 wandelden er twee Duitse SS’ers door het bos vlakbij het kamp. Ze waren aan het jagen toen ze hoorden dat er hout werd gehakt, en een jongen zagen lopen met twee emmers water. Dat vonden ze verdacht. Ze ondervroegen de jongen en gingen daarna eerst versterking halen. Hierdoor wisten de meeste onderduikers te ontkomen, op acht mensen na. Zij overleefden het niet. Ter nagedachtenis aan hen is er een monument aan de Tongerenseweg in Vierhouten geplaatst, niet ver van het onderduikerskamp. Als je met de auto naar het Verscholen Dorp rijdt, kom je er langs. Elk jaar wordt op 4 mei een herdenking gehouden bij het geheime dorp.
Het Verscholen Dorp is niet groot, en je hebt aan een halfuur genoeg. Maar indrukwekkend is het wel. Als je meer wilt weten over hoe het was om in het onderduikersdorpje te wonen, kun je ook een rondleiding met een gids doen. Deze zijn er alleen voor groepen en op afspraak, zie daarvoor de website van het Verscholen Dorp.
Een bezoek aan het Verscholen Dorp bij Nunspeet praktisch
– Het voormalige onderduikerskamp is gratis toegankelijk, parkeren is ook gratis.
– Zo kom je er: met de auto is het alleen bereikbaar via het dorp Vierhouten. Volg de bordjes. Het laatste stukje gaat door het bos, en het ligt aan de (voor auto’s) doodlopende Pas-Opweg in Vierhouten. Er is links een kleine parkeerplaats aan het eind van deze weg, tegenover de ingang naar het kamp.
– Je kan er ook komen tijdens een stevige wandeling van 21 kilometer. Bekijk daarvoor de wandelroute op de website van Staatsbosbeheer. Er loopt ook een fietspad vlak langs.
– In Hotel-restaurant De Vossenberg in Vierhouten is een permanente expositie te zien over het dorp.
Lees ook mijn blog over wandelen in de Leuvenumse Bossen, bij het Hulshorsterzand vlakbij Nunspeet.